“Η προστασία ενός πληροφοριοδότη δεν είναι μια εχθρική ενέργεια”: Έντουαρντ Σνόουντεν, μιλώντας στο γαλλικό ραδιόφωνο France Inter (14/9/2019)
Έχουμε επανειλημμένα αναφερθεί στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, ή πληροφοριοδότες (whistleblowers) που διακινδυνεύουν ακόμα και τη ζωή τους για να αποκαλύψουν στρατιωτικά, οικονομικά ή άλλα απόρρητα μυστικά, όπως η Τσέλσι Μάνινγκ, που βρίσκεται σε Αμερικανική φυλακή αλλά και ο Τζούλιαν Ασάνζ, ο οποίος κρατείται στην Αγγλία και επίκειται η έκδοση του στην Αμερική.
Πολλές από τις περιπτώσεις αυτές, όπως είναι του Τ. Ασάνζ, ακτιβιστή που δραστηροποιείται στο διαδίκτυο και συνιδρυτή της ιστοσελίδας Wikileaks, εμπίμπτουν στη νομοθεσία για την προστασία των δημοσιογράφων, που παρέχει – στις περισσότερες χώρες – πλήρη ανωνυμία και προστασία των πηγών τους, θεωρούμενες ως αναπόσπαστο εργαλείο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος.
Το κόμμα Πειρατών έχει στον πυρήνα των βασικών θέσεων του την προστασία των δημοσιογράφων, των bloggers και των πληροφοριοδοτών. Η δημοσιοποίηση εσωτερικών δημόσιων ή εταιρικών πληροφοριών, όταν αυτές αποδεικνύουν παράνομες ή ανήθικες δραστηριότητες, καταχρήσεις, διαφθορά, εκμετάλλευση εμπιστευτικών πληροφοριών και γενικά βλάβη της κοινωνίας, αποτελεί μορφή ηθικού θάρρους και πρέπει να ενθαρρύνεται και να προστατεύεται.
Οι καταγγέλλοντες επιτελούν σημαντική ελεγκτική και διορθωτική λειτουργία σε κάθε ελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία. Αυτό απαιτεί, από την μια μεριά, την κατά το δυνατόν ταχύτερη ανάπτυξη και εφαρμογή ενός ασφαλούς νομικού πλαισίου για την προστασία των καταγγελλόντων, και από την άλλη μεριά, την κοινωνική στήριξή τους, αναγνωρίζοντας το ρόλο τους, όταν δεν υποκρύπτεται ιδιοτέλεια στις ενέργειές τους, στον έλεγχο του κατά πόσο τηρούνται οι υποχρεώσεις και δεσμεύσεις όσων κατέχουν υπεύθυνη εργασιακή θέση, που τους θέτει σε θέση ισχύος και ευθύνης.
Η αξιολόγηση της καταγγελίας δεν μπορεί και δεν πρέπει να κρίνεται με βάση προσωπικά κριτήρια και τοπικές ιδιαιτερότητες. Η δημιουργία ειδικής νομοθεσίας, τόσο για την προστασία των καταγγελλόντων, όσο και για την αποτελεσματική διερεύνηση των καταγγελιών, χωρίς διακρίσεις και εξαιρέσεις, είναι επιβεβλημένη στα πλαίσια της λειτουργίας μιας ευνομούμενης πολιτείας.
Η νομοθεσία για την προστασία των πληροφοριοδοτών είναι διαφορετική σε κάθε χώρα.
Τον Απρίλιο του 2019 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέσπισε νέα, πανευρωπαϊκά πρότυπα για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος που αποκαλύπτουν παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Οι καταγγελίες μπορούν να αφορούν, μεταξύ άλλων, θέματα σχετικά με συμβάσεις του δημοσίου, χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ξέπλυμα χρήματος, ασφάλεια προϊόντων και μεταφορών, πυρηνική ασφάλεια, δημόσια υγεία, προστασία καταναλωτών και προσωπικά δεδομένα. Τα κράτη μέλη έχουν δύο χρόνια για να συμμορφωθούν με τους κανόνες αυτούς.
Σύμφωνα με το δελτίο τύπου που εκδόθηκε από την Ε.Ε. μετά την απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου,
“πρόσφατα σκάνδαλα, από τα LuxLeaks μέχρι τα Panama Papers, έχουν καταδείξει πόσο σημαντικές είναι οι αποκαλύψεις των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος στην ανίχνευση και την πρόληψη παραβάσεων της νομοθεσίας της ΕΕ που απειλούν το δημόσιο συμφέρον και την κοινωνική ευμάρεια. Η έλλειψη αποτελεσματικής προστασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να επιδράσει αρνητικά στις λειτουργίες των πολιτικών της ΕΕ σε κάποιο κράτος μέλος, αλλά μπορούν να επηρεάσουν και άλλες χώρες καθώς και την ΕΕ στο σύνολό της. Προς το παρόν μόνο 10 χώρες της ΕΕ (Γαλλία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λιθουανία, Μάλτα, Ολλανδία, Σλοβακία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο) παρέχουν πλήρη νομική προστασία. Στις υπόλοιπές χώρες, η προστασία είναι είτε μερική, είτε αφορά μόνο συγκεκριμένους τομείς δραστηριότητας ή κατηγορίες υπαλλήλων. Μελέτη του 2017 που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε τις απώλειες στην ΕΕ από την ελλιπή προστασία για τέτοιου είδους καταγγελίες, στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων μόνο, σε 5.8 έως 9.6 δισ. ευρώ κάθε χρόνο”.
Ο ΟΟΣΑ σε έκθεση του σχετικά με την επισκόπηση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου που αφορά την προστασία των πληροφοριοδοτών στην Ελλάδα, σημειώνει ότι η χώρα μας δεν διαθέτει προς το παρόν νομοθεσία, η οποία να προσφέρει επαρκή προστασία από αντίποινα ή διακριτική μεταχείριση σε πρόσωπα που αποκαλύπτουν επιλήψιμες συμπεριφορές. Σε συμμόρφωση με τις διεθνείς υποχρεώσεις της και συγκεκριμένα όσες απορρέουν από το άρθρο 33 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την Καταπολέμηση της ∆ιαφθοράς («UNCAC») (κυρώθηκε με τον ν. 3666/2008), από το άρθρο 22 της Ποινικής Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Δωροδοκίας (κυρώθηκε με τον ν. 3560/2007), καθώς και από τις συστάσεις της Ομάδας Εργασίας του ΟΟΣΑ στα πλαίσια της 2ης Φάσης και της 3ης Φάσης αξιολόγησης της Ελλάδας, η Ελλάδα θέσπισε με τον ν. 4254/2014 μέτρα στήριξης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Ο ν. 4254/2014 εισήγαγε το άρθρο 45B για τους “μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος” στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και διεύρυνε την προστασία, η οποία παρεχόταν μέχρι πρότινος μόνο σε μάρτυρες αδικημάτων οργανωμένου εγκλήματος και τρομοκρατίας σύμφωνα με το άρθρο 9 του ν. 2928/2001, και σε πρόσωπα που αποκαλύπτουν πράξεις διαφθοράς και σχετικές επιλήψιμες συμπεριφορές. Όμως η έκθεση του ΟΟΣΑ παρατηρεί ότι η προστασία που παρέχεται στους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, σύμφωνα με το άρθρο 45Β, είναι εξαιρετικά περιορισμένη.
Η έκθεση αυτή παρατηρεί:
“Αδιαμφισβήτητα, η Ελλάδα θα ωφελείτο σημαντικά από την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου για την προστασία των πληροφοριοδοτών. Η απουσία ενός τέτοιου πλαισίου αποτρέπει προς το παρόν τους εργαζόμενους που θέλουν να αποκαλύψουν επιλήψιμες συμπεριφορές, αλλά είτε φοβούνται τα ενδεχόμενα αντίποινα, είτε δεν γνωρίζουν πώς, πού και υπό ποιες συνθήκες να το πράξουν. Επίσης, αποτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό συμπεριφορών διαφθοράς από τις επιχειρήσεις και από τις αρχές επιβολής του νόμου, ενώ περιορίζει και τη δυνατότητα των μέσων μαζικής ενημέρωσης να διερευνούν και να αποκαλύπτουν υποθέσεις διαφθοράς που απειλούν το δημόσιο συμφέρον. Συνεπώς, η θέσπιση ενός ολοκληρωμένου, νομοθετικού πλαισίου για την προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος στην Ελλάδα, μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την καλλιέργεια μιας νοοτροπίας αποκάλυψης παρατυπιών, στο πλαίσιο της οποίας οι εργαζόμενοι θα νιώθουν ασφαλείς να αποκαλύπτουν επιλήψιμες συμπεριφορές, ενώ οι ελληνικές επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι θα είναι έτοιμοι να καλλιεργήσουν μια νοοτροπία ακεραιότητας στις επιχειρήσεις τους”.
Όσον αφορά στις αποκαλύψεις του Wikileaks, αναμφίβολα έφερε στο φως της δημοσιότητας ιδιαίτερα σημαντικές πληροφορίες που οι αρχές σε πολλές χώρες προσπάθησαν να αποκρύψουν από το ευρύ κοινό. Μερικές από αυτές είναι ότι η CIA έχει τη δυνατότητα να στοχεύει υπολογιστές, smartphones και άλλες συσκευές, iphone, κλπ. με λογισμικό που επιτρέπει στην υπηρεσία να βλέπει τα περιεχόμενα τους, η δημοσιοποίηση του βίντεο με τίτλο “Collateral Murder” στο οποίο απεικονιζόταν ο θάνατος ενός εικονολήπτη του Reuters και του οδηγού του σε μια αμερικανική αεροπορική επίθεση στη Βαγδάτη, όπου σκοτώθηκαν πάνω από 10 άνθρωποι. Το βίντεο προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, ωστόσο οδήγησε στη σύλληψη της Τσέλσι Μάνινγκ που το αποκάλυψε μέσω του Wikileaks.
Σε σχέση με την Ελλάδα, το Wikileaks έχει αποκαλύψει, μεταξύ άλλων πρόσφατα, το 2016, τηλεφωνική συνομιλία του διευθυντή του ΔΝΤ στην Ευρώπη Πολ Τόμσεν με την εκπρόσωπο του Ταμείου στο κουαρτέτο Ντέλια Βελκουλέσκου, όπου εκφράζεται η πρόθεση του ΔΝΤ να πιέσει την Ελλάδα με χρεωκοπία προκειμένου να περάσει τα δικά του σκληρά μέτρα, αλλά και άλλα έγγραφα που αφορούν σε παλαιότερες κυβερνήσεις της χώρας και τις παρακολουθήσεις από την Αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα και την CIA, κλπ.
Το κόμμα Πειρατών θεωρεί ότι η προσφορά και οι αποκαλύψεις των πληροφοριοδοτών είναι σημαντικές, ειδικά στη ψηφιακή εποχή με την επανάσταση των τεχνολογιών πληροφόρησης που βρίσκονται στα χέρια απλών πολιτών, ακτιβιστών του διαδικτύου, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας και της διαφάνειας, της προστασίας της ιδιωτικής ζωής.
Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης βρίσκονται σε φάση αμφισβήτησης, ενώ τα νέα μέσα που βασίζονται σε αυτές τις τεχνολογίες προσπαθούν να επιτελέσουν εκείνο το έργο που τα κυρίαρχα ΜΜΕ αδυνατούν – πολλούς και διάφορους λόγους.
Θεωρούμε συνεπώς ότι είναι αναγκαία η θέσπιση νομοθεσίας που θα προστατεύει και υποστηρίζει αυτά τα μέσα, τους πληροφοριοδότες και δημοσιογράφους και ότι η παροχή πολιτικού ασύλου ή και της απονομής ιθαγένειας σε διακεκριμένες προσωπικότητες θα συμβάλλουν στη διαφάνεια και την ελευθερία του τύπου.
Προς αυτή την κατεύθυνση, το κόμμα Πειρατών Ελβετίας ξεκίνησε πρωτοβουλία για την παροχή πλήρους ασυλίας προς τον Έντουαρντ Σνόουντεν από την Ελβετική κυβέρνηση.
Ως κόμμα Πειρατών υποστηρίζουμε την πρωτοβουλία των Ελβετών Πειρατών, καθώς επίσης και παρακολουθούμε εκ του σύνεγγυς τις ενέργειες που έχουν ξεκινήσει από ελληνικής πλευράς για την τιμητική απονομή της ελληνικής ιθαγένειας στον Τζούλιαν Ασάνζ.
ΠΗΓΕΣ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος: νέοι κανόνες της ΕΕ
Πρόγραμμα Ελλάδας – OΟΣΑ: Τεχνική Υποστήριξη για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς – Προστασία των πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος στον ιδιωτικό τομέα: Ανάπτυξη του νομικού πλαισίου
Κατάλογος σημαντικών καταγγελιών σε διάφορες χώρες από άτομα που έφεραν στο φως καταχρήσεις κυβερνήσεων ή μεγάλων εταιρειών
Η Τσέλσι Μάνινγκ στη Wikipedia
Ασάνζ: Τι σημαίνει η σύλληψη του ανθρώπου που άλλαξε τη δημοσιογραφία
Τι μάθαμε από το WikiLeaks: Οι σημαντικότερες αποκαλύψεις του WikiLeaks, διεθνούς και ελληνικού ενδιαφέροντος
Πρωτοβουλία των Ελβετών Πειρατών για την παροχή πλήρους ασυλίας προς τον Έντουαρντ Σνόουντεν από την Ελβετική κυβέρνηση
Εικόνα από https://twitter.com/JamesMa96163439/status/1172651556912549889
