Όταν αμφισβητεί κανείς το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων, πολλοί μεσάζοντες και άλλοι πρώην αστέρες αρχίζουν να το παίζουν προσβεβλημένοι – σαν να τους έχουν αμφισβητήσει κάποιο αυτονόητο δικαίωμα που έχουν κληρονομήσει. Τίποτα δεν είναι πιο μακριά από την αλήθεια.
Το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων δεν είναι ένα αυτονόητο δικαίωμα. Πρόκειται για ένα ιδιωτικό μονοπώλιο, που χορηγείται από την κυβέρνηση με την παραδοχή ότι χωρίς το κίνητρο του κέρδους δεν θα υπήρχε παραγωγή πολιτιστικών έργων και ότι αυτό το κίνητρο είναι λειτουργικό μόνο κάτω από ένα μονοπωλιακό καθεστώς. Ωστόσο, όταν αμφισβητείς αυτή την υπόθεση και αυτό το μονοπώλιο, μερικοί άνθρωποι αντιδρούν με θυμό και ολοκληρωτική μανία – λες και έχει αμφισβητηθεί το δικαίωμά τους στη ζωή. Αυτό προβληματίζει και δείχνει έλλειψη κατανόησης του τι είναι το μονοπώλιο και γιατί υπάρχει.
Εάν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και η κανονική λειτουργία του ανταγωνισμού εφαρμόζονταν στους τομείς του πολιτισμού και της γνώσης, δεν θα υπήρχε τέτοιο πράγμα όπως το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων. Θα ήταν όπως και κάθε άλλος τομέας της επιχειρηματικότητας – συγκρίνετε, για παράδειγμα, με το πώς ένας επαγγελματίας σεφ δημιουργεί νέες συνταγές και στη συνέχεια ωφελείται οικονομικά από την εκτέλεση, ή από την εκπαίδευση άλλων, ή πουλώντας βιβλία μαγειρικής, για να αναφέρουμε μόνο μερικές μεθόδους. Το επάγγελμα του σεφ χρησιμοποιήθηκε σκόπιμα εδώ, καθώς οι συνταγές τροφίμων δεν καλύπτονται από το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων – και όμως, υπάρχουν πολλοί μάγειρες και διάσημοι σεφ.
Κάποια στιγμή στην ιστορία (το 1709, συγκεκριμένα), οι εκδότες κατάφεραν να πείσουν τους νομοθέτες ότι κανένα πολιτιστικό έργο δεν θα τυπώνονταν και θα διανέμονταν εάν η συντεχνία των εκδοτών δεν αποκτούσε εκ νέου το προσοδοφόρο μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων, το οποίο είχαν προηγουμένως ως καθεστώς λογοκρισίας. Είναι ενδιαφέρον το ότι δεν υποστήριξαν πως τίποτα δεν θα δημιουργούνταν χωρίς μονοπώλιο, υποστήριξαν ότι τίποτα δεν θα αναπαράγονταν και δεν θα διανέμονταν. Έτσι, φοβούμενοι ότι δεν θα υπάρχουν πολιτιστικά έργα διαθέσιμα στον πληθυσμό, οι νομοθέτες συμφώνησαν στο μονοπώλιο για καθαρά χρηστικούς λόγους.
Αργότερα, αυτό μεταλλάχθηκε σε μια καθαρά ωφελιμιστική δικαιολογία για αυτό το μονοπώλιο που περιορίζει τα κανονικά δικαιώματα ιδιοκτησίας, του ανταγωνισμού, των μηχανισμών του εμπορίου: «χωρίς το μονοπώλιο, θα υπήρχε ελάχιστη ή και καθόλου δημιουργία πολιτισμού». Το βλέπουμε συνεχώς: «εάν το μονοπώλιο διαρκούσε μόνο 110 χρόνια αντί για 120, πώς θα χρηματοδοτούνταν οι ταινίες-υπερπαραγωγές;». Αφήνοντας στην άκρη το επιχείρημα ότι δεν υπάρχουν ταινίες με ορίζοντα απόσβεσης 100 ετών, (πολλές μάλιστα κάνουν απόσβεση το πρώτο σαββατοκύριακο προβολής, καθιστώντας το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων εντελώς περιττό), το επιχείρημα αυτό επανέρχεται: «αν δεν υπάρχει μονοπώλιο, δεν θα δημιουργείται πολιτισμός».
Έτσι, κάθε επιχειρηματίας που φιλοδοξεί να πουλήσει πολιτισμό με το αντίγραφο, είχε ιστορικά και συνεχίζει να έχει δύο στρώματα πελατών. Το πρώτο στρώμα είναι οι νομοθέτες, στους οποίους πρέπει να πωλούν συνεχώς την ιδέα ότι το μεγαλύτερο δημόσιο συμφέρον εξυπηρετείται με την παροχή μονοπωλίου στους επιχειρηματίες του πολιτισμού, ένα μονοπώλιο που παραβιάζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας των άλλων ανθρώπων («ή αλλιώς δεν θα υπάρχουν πολιτιστικά έργα»). Το δεύτερο στρώμα των πελατών είναι αυτοί που πραγματικά αγοράζουν πολιτισμό με το αντίγραφο.
Γι’ αυτό και είναι τόσο εκπληκτικό να βλέπουμε αυτούς τους επιχειρηματίες να αντιδρούν με οργή και θυμό, όταν οι νομοθέτες, που είναι στην πραγματικότητα πελάτες τους – ακόμη και αν μόνο ως πελάτες μιας ιδέας που φιλοξενούν – όταν αυτοί οι νομοθέτες αμφισβητούν την ύπαρξη και την αξία αυτού του μονοπωλίου, φτάνοντας μέχρι και να απειλούν δημόσια να τους κάψουν στην πυρά. Το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων δεν είναι ένα αυτονόητο δικαίωμα, όπως η περιουσία ή η ζωή. Ποτέ δεν ήταν. Είναι μια χορηγία των κυβερνήσεων, ένα προνόμιο που διαστρεβλώνει την αγορά και περιορίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και το εμπόριο.
Αν οι επιχειρηματίες του τομέα του πολιτισμού θέλουν να διατηρήσουν αυτό το στρεβλωτικό προνόμιο, η χρηστική του αξία θα πρέπει να επαναξιολογείται διαρκώς. Είναι συνήθως κακή ιδέα να απειλείς τους ανθρώπους που αποφασίζουν τελικά αν το μονοπώλιο παραμένει, αντί να προσπαθείς να διατηρείς την εικόνα του ως κάτι που εξυπηρετεί το γενικότερο καλό.
Φυσικά, τώρα γνωρίζουμε και το ότι το αρχικό σκεπτικό του πνευματικού μονοπωλίου είναι ολοκληρωτικά ψευδές. Οι άνθρωποι δημιουργούν περισσότερο από ποτέ και αυτό παρά το μονοπώλιο πνευματικών δικαιωμάτων, όχι εξαιτίας του. Κάθε λεπτό ανεβαίνει στο YouTube βίντεο διάρκειας μεγαλύτερης των δύο ημερών. Οι άνθρωποι δημιουργούν τόσα πολλά σε 48 ώρες σήμερα, όσα είχε δημιουργήσει η ανθρωπότητα συνολικά πριν από το 2003. Ασφαλώς, δεν είναι όλα υπερπαραγωγές – αλλά η αγαπημένη μορφή πολιτισμού της ανθρωπότητας μετατοπίζεται πάντα με την περίοδο. Δεν παρακολουθούμε όπερα ή θέατρο τόσο πολύ πια, οπότε ίσως υπάρχει κάτι νέο, διαφορετικό και ενδιαφέρον που θα αντικαταστήσει και τις υπερπαραγωγές;
Σε κάθε περίπτωση, το πνευματικό μονοπώλιο δεν είναι αυτονόητο και όσοι αντιδρούν με οργή και θυμό όταν αμφισβητείται, είναι σοβαρά λανθασμένοι. Αντιδρούν ακριβώς όπως οι θρησκευτικοί φονταμενταλιστές που δεν σηκώνουν κουβέντα για τους ισχυρισμούς τους.
Ακριβώς όπως και με τους φανατικούς ζηλωτές, αυτή η αποδοκιμασία του κάθε ελέγχου μπορεί να είναι τελικά η πτώση τους – έτσι μπορεί το φως χιλίων ήλιων να λάμψει πάνω στην καταστροφική στρέβλωση της αγοράς που είναι το μονοπώλιο των πνευματικών δικαιωμάτων.
Ελεύθερη μετάφραση του “The Copyright Monopoly Is A Market Distortion, Not A Birthright” του Rick Falkvinge στο INFOPOLICY.
