*** Σημείωση: Εγκαινιάζουμε από σήμερα σειρά άρθρων από ειδικούς επιστήμονες, σχετικά με τις αρχές και τις θέσεις του Κόμματος Πειρατών Ελλάδας.  Μπορείτε να μας στείλετε και τα δικά σας άρθρα στο [email protected]  ***

Η μηχατρονική εμφανίστηκε στο προσκήνιο τη δεκαετία του ‘70. Θεωρείται ειδίκευση της μηχανολογίας που αποσκοπεί στον συγκερασμό των πεδίων ανάπτυξης λογισμικού, ηλεκτρονικών και μηχανισμών σε μία ενιαία μεθοδολογία.

Σύμπλοκα συστήματα υπήρχαν ανέκαθεν, δηλαδή συστήματα που συναποτελούταν από λογισμικό, ηλεκτρονικά, ηλεκτρικά και μηχανισμούς. Στα μειονέκτημά τους συγκαταλέγεται ότι ήταν σχεδιαστικά οροθετημένα σε ανεξάρτητες διαστρωματώσεις ανά ειδικότητα της μηχανικής. Για το ίδιο σύστημα ο εμπλεκόμενος μηχανολόγος μηχανικός σχεδίαζε με την μεθοδολογία του και τα ειδικά σχεδιαστικά του εργαλεία τους μηχανισμούς του, ομοίως ο ηλεκτρολόγος μηχανικός σχεδίαζε τα ηλεκτρολογικά και τα ηλεκτρονικά του υποσυστήματα και τέλος ο μηχανικός λογισμικού καλούταν να ορίσει προγραμματικά τον τρόπο με τον οποίον τα ερεθίσματα που λαμβάνει αυτό το σύστημα δια των αισθητήρων του υπαγορεύουν την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον του διά των μηχανισμών δράσης του. Η κάθε εμπλεκόμενη ειδικότητα κοιτώντας με το μικροσκόπιο την πευκοβελόνα έχανε το πεύκο και το πευκοδάσος, για να το πούμε απλοϊκά. 

Από την αλληλεπίδραση των υποσυστημάτων ανά ειδικότητα της μηχανικής (μηχανολογική, ηλεκτρολογική, υπολογιστική κ.α.) που συναπαρτίζουν ένα σύμπλοκο σύστημα προέκυπτε μία αναδυόμενη συμπεριφορά που ουδεμία εκ των συνιστωσών ειδικοτήτων της μηχανικής ήταν προετοιμασμένη να μελετήσει. Οι μηχανικοί βρέθηκαν προ αδιεξόδου αντίστοιχου με αυτού των ειδικευμένων ιατρών.

Ο ειδικός ουρολόγος, καρδιολόγος, αγγειολόγος, ωτορινολαρυγγολόγος, νευρολόγος που συζητούν για τη λειτουργία του ανθρώπου, ο καθείς στη βάση της ειδικότητάς του, αποτυγχάνουν να παρατηρήσουν ότι η συμπεριφορά του ανθρώπου είναι πολύ πιο περίπλοκη από το άθροισμα των λειτουργιών που παρατηρούν ο καθείς στην ειδικότητά τους. Η δε αφοσίωσή τους να παρατηρούν μικροσκοπικά τα της ειδικής παθολογίας τους, ουδόλως βοηθά καν στην αναγνώριση της αναδυόμενης συμπεριφοράς που εμφανίζουν τα επιμέρους του ανθρώπου. Αν δε κάποιος την αναζητήσει, απορρίπτουν την ενασχόληση με τη μελέτη της με το σκεπτικό ότι ξεπερνά την ειδικότητά τους!

Όμως, αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η ύπαρξή μας ξεπερνά το άθροισμα των επιμέρους βιολογικών μας λειτουργιών. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι αν αθροιστεί το σύνολο των ικανοτήτων των δισεκατομμυρίων κυττάρων μας που αποφάσισαν να συνεργαστούν και να συναποτελέσουν, για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, αυτό που αποκαλούμε «εμείς», δεν προκύπτει το σύνολο των ικανοτήτων του ανθρώπου ως ολότητα. Περαιτέρω, το άθροισμα των ικανοτήτων του καθενός εξ ημών που ως κοινωνικό κύτταρο, συναποτελεί την ανθρωπότητα, υπολείπεται σημαντικά των ικανοτήτων και των δυνατοτήτων που εμφανίζει η κοινωνία που συναποτελούμε.

Τα ίδια φαινόμενα έχουν παρατηρηθεί στις μηχανές: η συνέργεια των επιμέρους υποσυστημάτων προκαλεί ανάδυση μίας συμπεριφοράς η πηγή της οποίας είναι αδύνατον να εντοπιστεί σε ένα μεμονωμένο υποσύστημα. Ειδικά δε με την έλευση των προγραμματιστικών τεχνικών που ονομάζουμε τεχνητή νοημοσύνη, η συμπεριφορά είναι πλέον τόσο περίπλοκη και θυμίζει τόσο πολύ ανθρώπινη, ώστε πλέον η εμπειρία αλληλεπίδρασης με μηχανές πλέον να αγγίζει τα όρια της μεταφυσικής και της υπαρξιακής οντολογίας. Ονομάστηκε, το 1949, «το φάντασμα της μηχανής» από τον Gilbert Ryle για να περιγράψει ότι μία αρκούντως περίπλοκη μηχανή εμφανίζει αναδυόμενες συμπεριφορές που δεν αποτελούν απλά σύνθεση των ικανοτήτων της.

Η μηχατρονική πρεσβεύει την άποψη ότι η συνέργεια των επιμέρους υποσυστημάτων είναι ο σκοπός του σχεδιασμού τους, ότι η αναδυόμενη συμπεριφορά που οφείλεται σε αυτή την συνέργεια οφείλει να είναι πλήρως ελεγχόμενη και ότι η ειδίκευση που σχεδιάζει και επιτυγχάνει την συνέργεια αυτή οφείλει να εδραστεί στην ειδικότητα της μηχανικής που παραδοσιακά αναλαμβάνει την ποινική και την αστική ευθύνη των σύμπλοκων συστημάτων.

Οι λόγοι για αυτό είναι ιστορικοί και αποτελούν τμήμα της συλλογικής μας αντίληψης. Ουδέποτε πέφτει ένας σέρβερ (υπολογιστής) αυτόματης πτήσης με 300 επιβάτες. Πάντα πέφτει ένα αεροπλάνο, δηλαδή μία μηχανολογική κατασκευή, ακόμα και αν είναι τα ηλεκτρονικά ή το λογισμικό του υπεύθυνα για την βλάβη. Η ευθύνη για κάθε ηλεκτρονικό σύστημα ή σύστημα λογισμικού που εγκαθίσταται στη μηχανολογική βάση ενός σύμπλοκου συστήματος αναζητείται πάντα στον μηχανολόγο. Ιστορικά πάντως από την μηχανολογία προέκυψε η ηλεκτρολογία που με τη σειρά της δημιούργησε την ηλεκτρονική και αυτή ως περαιτέρω ειδικότητα γέννησε την μηχανική των υπολογιστών, το οποίο εξηγεί γιατί η αντίληψή μας περί της ευθύνης εστιάζει στους μηχανολόγους.

Οι μηχανικοί ειδικότητας μηχανολόγου με ειδίκευση μηχατρονικής καλούνται να λειτουργήσουν σε ένα περιβάλλον γενικότερης ανευθυνότητας στον σχεδιασμό των ηλεκτρονικών και του λογισμικού, κυρίως διότι η ηλεκτρονική και τα υπολογιστική μηχανική είναι νεοφυείς επιστήμες με μικρή ιστορική παράδοση και κακές εμπορικές επιρροές.

Ο μηχανολόγος παραδοσιακά καλείται να καταθέσει ανοικτά τα σχέδια της μηχανής του όταν επιδιώκει αδειοδότηση της για δημόσια χρήση και παραδοσιακά αναλαμβάνει τις αστικές και τις ποινικές ευθύνες των λαθών του. Οι μηχανολόγοι ιστορικά ορκίζονται με όρκους βαριούς ότι ουδέποτε θα προδώσουν την εμπιστοσύνη των ανθρώπων όταν γνωρίζουν ότι τους εξοπλίζουν με δημιουργήματα στα οποία στηρίζεται η ζωή, η τιμή και η περιουσία τους. Στην υπολογιστική και, σε μικρότερο βαθμό, στην ηλεκτρονική και λοιπές παράγωγες νεοφυείς ειδικότητες της μηχανικής έχουν παρεισφρήσει νέα ήθη.

Πράγματι, εμπορικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις ειδικότητες των ηλεκτρονικών και του λογισμικού υπολογιστών επιβάλλουν στους χρήστες τους την σιωπηρή αποδοχή αδειών δικής τους εμπνεύσεως με σκοπό την αποποίηση από πλευράς των εταιρειών των αστικών και ποινικών ευθυνών τους έναντι των τελικών χρηστών τους για υλοποιήσεις που οι εταιρείες αυτές διανέμουν με κλειστά σχέδια και άνευ αδείας για δημόσια χρήση.

Όταν σχεδιάζονται σύμπλοκα συστήματα ιδιαίτερης κρισιμότητας για την κοινωνία μας, οφείλουν να γίνονται στη βάση ανοικτών σχεδίων που έχουν εξετασθεί από πολλούς συναδέλφους, έχουν αδειοδοτηθεί από το κράτος, βάσιζονται σε ευρέως γνωστές ανοικτές αρχιτεκτονικές που προωθούν τον ανταγωνισμό και δεν δημιουργούν μονοπώλια. Επιπροσθέτως, οφείλουν να βασίζονται σε ανοικτό λογισμικό που επιτρέπει να εντοπιστούν κακόβουλες κερκόπορτες, που συστηματικά παρουσιάζονται ως σχεδιαστικά λάθη, αλλά στη πραγματικότητα ενέχουν τον δόλο της υφαρπαγής κρίσιμων στοιχείων και δεδομένων μέχρι και τον έλεγχο των υποδομών από ξένες προς το δημόσιο οντότητες.

Στη βάση αυτών των σκέψεων έγραψα το διδακτορικό μου: «μία ανοικτή προσέγγιση στον αρθρωτό έλεγχο για ευέλικτους αυτοματισμούς», όπου εξετάζει το πώς μία ανοικτή κοινωνία οφείλει να βασίζεται σε ανοικτά πρότυπα, ανοικτή αρχιτεκτονική, ανοικτά σχέδια και ανοικτό λογισμικό ώστε να μην εμποδίζεται και να μην πιέζεται από προμηθευτές τεχνολογικών λύσεων που επιχειρούν την αντιστροφή του ελέγχου των προμηθειών, δηλαδή ο προμηθευτής να ορίζει το ποιες ανάγκες του προμηθευόμενου θα εξυπηρετηθούν, με τι κόστος και πότε.

Εντέλει, η ζωή μας, η τιμή μας, η αξιοπρέπειά μας και η περιουσία μας εξαρτάται από τις επιλογές μας τώρα στο σε ποιους θα παραδώσουμε, διά των μηχανών που μας προμηθεύουν, τον έλεγχο της αυτοδιάθεσής μας. 

Δρ. Δημητρόπουλος Γεώργιος